سید مرتضی خلخالی

سيد مرتضي خلخالي در سال 1308 در نجف اشرف و در يك خانواده‌ي فرهنگي به دنيا آمد. پدر بزرگ ايشان ، سيد عبدالرحمن خلخالي ، از افراد نيك و متمكن خلخال بود كه ميان ماسوله و رشت به بازرگاني مشغول بود. ايشان در سال‌هاي پاياني حكومت عثماني بر ميان‌رودان (عراق كنوني) به زيارت شهرهاي مقدس آن سرزمين رهسپار شد و به اين ترتيب استاد خلخالي سال‌هاي كودكي و نوجواني را در آن سرزمين پرورش يافتند.

پدر بزرگ آقاي خلخالي در كنار ادامه دادن به بازرگاني، به‌ويژه داد و ستد ابريشم ميان ايران، عراق، سوريه و هند، به بنيان‌گذاري نخستين سامانه‌ي جابه‌جايي مسافر ميان شهرهاي مذهبي نجف، كربلا، كاظمين و بغداد پرداخت. به اين ترتيب كه بر اساس الگوي يك دليجان كه در زيارت حضرت زينب(س) در شام ديده بود ، دستور ساختن تعدادي دليجان دو اسبي و سپس چهار اسبي را در عراق داد و با بهره‌گيري از كاروانسراهاي شاه‌عباسي، كه از دوره‌ي صفوي ميان شهرهاي مذهبي باقي مانده بود، آسايش را براي رفت و آمد مسافران فراهم كرد. این سامانه تا زمان بنيان‌گذاري كشور مستقل عراق پابرجا بود.

پدر سيد مرتضي با همكاري جمعي از افراد نيك و ايران دوست مقيم شهرهاي مذهبي عراق به بنيان‌گذاري و گسترش مجموعه‌ مدرسه‌هاي ملي انجمن‌هاي ايرانيان آن زمان همت گماشت. آن مدرسه كه قدمتي صد ساله يافتند، در سال 1307 شمسي دولتي شد و پيرو برنامه‌ و كتاب‌هاي نظام آموزشي وزارت معارف، اوقاف و صنايع مستظرفه ايران درآمدند كه بعدها وزارت معارف، وزارت فرهنگ و سرانجام وزارت آموزش و پرورش نام گرفت.

پدر استاد خلخالي خود معلمي دانا و نوآور بود. ايشان در آغاز در مدرسه‌هاي ايرانيان مقيم عراق به آموزش معارف اسلامي، رياضي و اداره‌ي مدرسه مشغول بودند. پسر ايشان نيز در چنين مدرسه‌هايي و زير نظر پدر پرورش يافتند. به اين ترتيب كه آموزش دبستاني را در مدرسه‌ي اخوت ايرانيات در كاظمين و دوره‌ي متوسطه را در دبيرستان شرافت ايرانيان در بغداد گذراندند. سرانجام، خانواده‌ي خلخالي به شهرهايي چون اهواز، سمنان و سرانجام تهران جا‌به‌جا شدند و خلخالي جوان و پرشور فرصت آن را پيدا كرد تا كارشناسي دبيري شيمي را از دانشسراي عالي دريافت كند.

مرتضي خلخالي در سال 1331، يعني در زمان دولت شادروان دكتر مصدق، به پايه‌ي يك دبيري به استخدام وزارت آموزش و پرورش درآمدند. چند سال بعد به دليل شهرت نسبي در روش درس دادن همراه با آزمايش و تجربه در مدرسه‌هاي دولتي جنوب شهر و دبيرستان‌هاي ملي، مانند البرز، خوارزمي و مرجان، براي پست كارشناسي برنامه‌ريزي و نگارش كتاب‌هاي درسي شيمي به مركز تحقيقات و برنامه‌ريزي درسي آن زمان، كه به‌تازگي گشايش يافته و جايگزين اداره‌ي كل مطالعات و برنامه‌هاي سابق شده بود، فراخوانده شد.

خلخالي در سال 1350 از يك بورس تحصيلي بهرمند شد و 2 ترم در دانشگاه ايالتي اوريگن آمريكا در رشته‌ي برنامه‌ريزي درسي و آموزش علوم گذراند. سپس در سال‌هاي 1354 و 1355 دروه‌ي كارشناسي ارشد برنامه‌ريزي و آموزش علوم را در دانشكده‌ي علوم تربيتي دانشگاه تهران گذراند. آن دوره‌ي پربار با همكاري استادان خارجي و ايراني برپا شده بود و نيمي از درس‌هاي آن با بهره‌گيري از منبع‌هاي خارجي دست اول به زبان انگليسي آموزش داده مي‌شد.

استاد خلخالي در سال 1356 در آخرين پست سازماني خود، يعني كارشناس مسوول گروه علوم تجربي مركز تحقيقات و برنامه‌ريزي درسي بازنشسته شد( چندي بعد آن مركز با سازمان كتاب‌هاي درسي ادغام شد و به صورت دفتر برنامه‌ريزي و تاليف كتاب‌هاي درسي درآمد).

هر چند استاد خلخالي بسيار زود هنگام بازنشسته شدند، اما به همكاري خود با سازمان پژوهش و برنامه‌ريزي آموزشي و ديگر نهادهاي پژوهشي در حوزه‌ي تعليم و تربيت، درس دادن روش‌هاي آموزش در دانشگاه‌ها و نگارش كتاب‌هاي درسي و كمك‌آموزشي و مقاله‌هاي آموزشي ادامه دادند و اثرهاي ماندگاري از خود به جا گذاشتند. حاصل كار ايشان بيش از 40 جلد كتاب درسي و كمك‌آموزشي و 60 مقاله در نشريه‌هاي گوناگون شده است.

فهرست آثار

الف.كتاب‌هاي درسي

1. خلخالي مرتضي، شيمي براي زندگي، دفتر برنامه‌ريزي و تاليف كتاب‌هاي درسي، چاپ اول 1380

2. خلخالي مرتضي، شيمي و آزمايشگاه1، دفتر برنامه‌ريزي و تاليف كتاب‌هاي درسي، 1381

3. خلخالي مرتضي، شيمي و آزمايشگاه2، دفتر برنامه‌ريزي و تاليف كتاب‌هاي درسي، 1382

4. خلخالي مرتضي، شيمي و آزمايشگاه(پيش‌دانشگاهي)، دفتر برنامه‌ريزي و تاليف كتاب‌هاي درسي، 1383

ب. كتاب‌هاي كمك‌آموزشي

1. خلخالي مرتضي، آسيب‌شناسي علم و روش آن، انتشارات مدرسه، چاپ اول 1383

2. خلخالي مرتضي، مايعات، انتشارات مدرسه، چاپ اول 1378

3. خلخالي مرتضي، مواد شيميايي، انتشارات مدرسه، چاپ اول 1377

4. خلخالي مرتضي، آب و زندگي، انتشارات مدرسه، چاپ اول 1382

5. خلخالي مرتضي، كتاب كار و مهارت‌هاي آموزشي شيمي1، انتشارات مدرسه، چاپ اول 1382

6. خلخالي مرتضي، كتاب كار و مهارت‌هاي آموزشي شيمي2، انتشارات مدرسه، چاپ اول 1382

7. خلخالي مرتضي، شيمي با نگرش كاربردي، انتشارات فاطمي، چاپ اول 1378

8. خلخالي مرتضي، شيمي جامع، انتشارات سوگند، چاپ اول 1378

9. خلخالي مرتضي، خواص فيزيكي مواد شيميايي، انتشارات كلمه، چاپ اول 1378

پ. اثرهاي‌هاي پژوهشي

1. خلخالي مرتضي، آسيب‌شناسي نظام برنامه‌ريزي درسي ايران و راهبردهايي براي اصلاح آن، انتشارات سوگند، چاپ اول 1381

2. خلخالي مرتضي، الگوهاي تدريس شيمي، نشر دانشگاهي، چاپ اول 1362

3. خلخالي مرتضي، نقدي بر نظام امتحاني و سنجش يادگيري‌هاي دانش‌آموزان در ايران، چاپ اول 1375، چاپ دوم ...

4. خلخالي مرتضي، طرحي براي تغيير كيفي نظام آموزشي از طريق ايجاد تحول در نظام برنامه‌ريزي درسي، اداره كا امور مدارس شاهد و نمونه، آبان‌ماه 1373

5. از فلسفه‌ي تعليم و تربيت تا طراحي برنامه‌‌هاي درسي، تحولات‌اموزش و پرورش و ارزشيابي علوم(شيمي) در جهان و ايران، ويژه‌نامه‌ي سومين كنفرانس آموزش و شيمي ايران، اصفهان، موسسه‌س پژوهشي ...، مرداد 1380

ت. ترجمه‌ها

1. پرسش‌هاي پايه در شيمي، ترجمه‌ي مرتضي خلخالي، انتشارات مدرسه، چاپ اول 1381

2. انجمن پيشبرد علوم آمريكا( AAAS )، خلاصه‌ي كتاب " علم براي همه‌ي آمريكايي‌ها" از پروژه‌ي 2061، موسسه‌ي پژوهش و برنامه‌ريزي آموزشي، وزارت آموزش و پرورش، 1380

3. انجمن پيشبرد علوم آمريكا( AAAS )، خلاصه‌ي كتاب " نشانگرها براي سواد علمي" از پروژه‌ي 2061، موسسه‌ي پژوهش و برنامه‌ريزي آموزشي، وزارت آموزش و پرورش، 1380

4. انجمن پيشبرد علوم آمريكا( AAAS )، خلاصه‌ي كتاب " راهبردها و مبناها براي تحول" از پروژه‌ي 2061، موسسه‌ي پژوهش و برنامه‌ريزي آموزشي، وزارت آموزش و پرورش، 1380

5. انجمن پيشبرد علوم آمريكا( AAAS )، خلاصه‌ي كتاب " طراحي براي سواد علمي" از پروژه‌ي 2061، موسسه‌ي پژوهش و برنامه‌ريزي آموزشي، وزارت آموزش و پرورش، 1380

ج. مقاله‌ها

1. اصلاح نظام سنجش و كنكور در گرو اصلاح همه جانبه‌ي نظام برنامه‌ريزي درسي است، سمينار برسي روش‌ها و مسايل آزمون‌هاي ورودي دانشگاه‌ها، خانه‌ي رياضيات اصفهان، مجله‌ي فرنود، 1382

2. چالش‌هاي اصلاح نظام سنجش در جهان: برخي مباني نظري و راهكارهاي اجرايي، انجمن شيمي و مهندسي شيمي ايران، دانشكده‌ي تربيت فني ايران، 1379

3. آموزش به شيوه‌ي كشف نظام در متن كتاب درسي، رشد آموزش شيمي، شماره‌ي 51، 1377

4. انديشه‌ها و نظريه‌هايي درباره‌ي برخي ابعاد برنامه‌ريزي و طراحي آموزش علوم ديني، رشد آموزش ابتدايي شماره‌ي ... ، 1379

5. كودكان چگونه علم مي‌آموزند؟، رشد آموزش ابتدايي، شماره‌هاي 17 تا 22، 1378 تا 1379

6. پرسش‌هاي مفهومي و مسايل چالش‌برانگيز در آموزش شيمي، رشد آموزش شيمي، شماره‌ي 62، 1381

7. پايه‌هاي نظري راهنماي برنامه‌ي درسي شيمي دوره‌ي متوسطه، رشد آموزش شيمي، شماره‌ي 59، 1377

8. رويكرد كاوشگري در آموزش علوم، رشد ابتدايي، ويژه‌نامه‌ي آموزش علوم، 1379

9. رويكرد ساختگرايي در آموزش يك درس علوم، رشد تكنولوژي آموزشي، شماره‌ي ...، 1377

10. سنجش يادگيري عملي و آزمايشگاهي در نظام جديد آموزش متوسطه‌ي انگلستان، رشيد آموزش شيمي، شماره‌ي 53، 1378

ح. در نشريه‌هاي عمومي

1. دردهاي نظام آموزشي، مجله‌ي جهان كتاب،، شماره‌هاي 65 و 66، وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامي، 1377

2. نظام امتحان محور، بحران كتاب‌هاي درسي و كمك درسي، روزنامه‌ي انتخاب، 17 آبان 1379

3. تاسف‌آور است: مهارت‌هاي ذهني و ابتكارات ناديده گرفته مي‌شود، روزنامه‌ي انتخاب، 18 آبان 1379

4. كتاب‌هاي درسي: فراگيري منهاي انديشيدن براي تحول و پروژه‌ي 2061، روزنامه‌ي ايران، 12 شهريور 1380

5. آشفته بازار كتاب‌هاي كمك‌درسي معلول اوضاع نابسامان نظام‌آموزشي كشور است، روزنامه‌ي همشهري، 16 آبان 1379

6. غيبت تفكر نقاد در نظام آموزش و پرورش ايران، روزنامه‌ي ايران، 26 آبان 1381

7. بايد انسان تحليل‌گر تربيت كرد، مجله‌ي فرهنگ و پژوهش، وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامي، دي‌ماه 1381

بازگشت