خلخال از جمله شهرهایی است كه مراسم دهه محرم را به گونه ای ویژه برگزار می كنند، یكی از این مراسم كه آئینی ویژه دارد و شاید در نوع خود منحصر به فرد باشد، آئین منازل است كه از سازماندهی ویژه ای برخوردار است و سطوح مختلف اجتماعی در آن مشاركت می كنند. این آئین كه كاركردهای اجتماعی ٬اعتقادی و اقتصادی متعددی دارد،نوعی یارگیری محسوب می شود و علاوه بر ارایه خدمات خاص این ایام، زمینه را برای رقابت اعضای منازل مختلف رافراهم می کند.

این سازماندهی از پنج منزل تشكیل شده اند :

منزل اول، فراشخانه منسوب به امام حسین،

منزل دوم سقاخانه یا عباسیه منسوب به حضرت ابوالفضل.

منزل سوم اكبریه منسوب به حضرت علی اكبر.

منزل چهارم چراغچی خانه منسوب به حضرت علی اصغر

و منزل پنجم مشعلدار خانه منسوب به حضرت قاسم است.

منزل های پنج گانه هر یك بخشی ازساختار و سازمان مسجد بزرگ شهر خلخال را به خود اختصاص داده است  هر کدام از منازل یك سالن اجتماعات (منزل) آشپزخانه و انبار آذوقه دارند و هر یك از این منازل هیات امنای خاص خود را دارد و اعضای دایمی فراوانی نیز دارد كه همه آنها  ثبت نام شده اند .

روند ثبت نام بدین شكل است كه هر خانواده فرزند پسر خود را در نخستین محرم زندگی اش در  یكی از پنج منزل كه خود  انتخاب کرده  ثبت نام می كند و كودك از همان لحظه در زمره اعضاء رسمی خانه به شمار خواهد رفت نکته دیگر این که خانواده هایی که در خلخال نیستند نیز کودکانشان را از طریق بستگان و یا هیات امنا به عضویت منزل یا منازل در می آورند.

این نامنویسی و یارگیری ممكن است در مساجد مختلف نیز صورت بگیرد و فرد در دو یا چند مسجد عضو یكی از منازل و حتی چند منزل باشد. هر یك از این منازل یك دسته عزادار دارند كه بر اساس آداب آن منزل عزاداری می كنند.

این منازل در ایام محرم و معمولا از پنجم محرم به بعد، غذا نذری كه غالبا پلو و خورش است می پزند و رسم بر این است كه هیات امنای هر منزل اعضاء را 2 تا 3 شب به صرف شام در منزل ثبت نام شده دعوت می كنند و در این جمع هدایا و نذورات اعضاء و كسانی كه نذری داشته اند جمع آوری می شود.

هر عضو منزل نیز مبلغی را در ماه محرم به عنوان حق عضویت داوطلبانه به  هیات امنای منزل پرداخت می كند و در دفاتر ثبت می شود و  رسید كتبی نیز دریافت می كنند. نذورات و حق عضویت های دریافتی در تهیه غذاهای نذری  تعمیرات منزل و خرید لوازم مورد نیاز هزینه می شود.

در این منازل علاوه بر دعوت حضوری اعضاء برای صرف شام، در روزهایی كه شام داده نمی شود، آشپزخانه منزل غذای نذری پخت می کند و به خانه اعضاء فرستاده می شود تا اهالی خانه از آن استفاده كنند. علاوه بر آن در شب هایی كه قرار است خورش بدهند از گوشت های خالص استفاده می كنند و از سایر قسمت های گوشت های قربانی برای ظهر آبگوشت تهیه می كنند و به اعضاء و مهمانان طعام می دهند.

در عزاداری هایی كه برگزار می شود هر یك از منازل بخشی از كل مراسم را مدیریت و اجرا می كنند مثلا فراشخانه لوازمی چون بیرق ها، زنجیرها و قمه را تهیه کرده و در اختیار عزاداران قرار می دهند. مشعلدار خانه در گذشته مسئول تهیه مشعل ها برای روشنایی مسیرهای عزاداری بود و سقاخانه نیز با مشك های پر از آب به عزاداران آب می دادند و می دهند.

منزل اكبریه نیز در مراسمی خاص خیمه هایی را آماده می كردند و نوجوانان در آن خیمه ها نوحه خوانی می كردند.  اعضای منزل چراغچی خانه نیز برای شب عاشورا میان مردم شمع پخش می كنند و غذا های نذری را به خانه اعضا می بردند.

گفتنی است كه مراسم این آئین با تغییرات اندكی هنوز هم اجرا می شود و می توان گفت تقریبا همه خلخالی ها حداقل در یكی از این منازل عضویت دارد و آداب آن را به جا می آورند.

این آیین از زاویه جامعه شناختی دارای ویژگی هایی است که قابل بررسی است به گونه ای که هر یک از این منازل می تواند به گونه ای مستقل عمل کند در عین این که هماهنگی آن با سایر منازل و همچنین کل هیات حفظ شده است .

آیین یار گیری یا منازل  منسجم و کارکردگرا طراحی شده به گونه ای كه در این  تقسیم کار هر کس مسئو لیت خاصی را به طور سازمانی انجام می دهد که به اعتقادنگارنده  مجموعه این فرایند قابل الگو برداری در دیگر آیین ها و مشارکت های هدفمند اجتماعی است .

از دیگر ویژگی های این منازل استقلال مالی آن و وابستگی آنها به اعضا است که موجب همبستگی  ویژه ای در هر یک از منازل می شود .

آگاهی از پتانسیل ها ٬ ویژگی ها٬کارکردها و سایر قابلیت های این  مراسم آیینی که خاص خلخال است به  پژوهشی عمیق نیاز دارد  زیرا هر چه زمان به پیش می رود بخشی از کارکرد های آن ناپدید می شود  از این رو هر چه زودتر ثبت وضبط شوند از فراموش شدن آن جلوگیری به عمل می آید .

از سوی دیگر به سازمان میراث میراث فرهنگی نیز پیشنهاد می شود برای حفظ این آیین محکم و کار آمد  آن را در زمره یکی از آثار معنوی  این مرز و بوم  ثبت کند.