هر یک از ما در زندگی روزمره خود با انواع معضلات و آسیب های اجتماعی مواجهیم و به نوعی این سؤالات مشترک در ذهنمان ایجاد می شود که منشأ این معضلات کجاست؟

چه کسی مسئول به وجود آمدن آنهاست؟ و چگونه می توان آنها را رفع کرد؟

اینها سوالاتی هستند که ذهن هر شهروندی را به خود مشغول داشته است. اعضای خانواده، رانندگان تاکسی، بازاریان، کارگران، کارمندان، دانشگاهیان و همه قشرهای اجتماعی در مورد مهم ترین آسیب های اجتماعی شهر بحث و گفتگو و آن را تحلیل می کنند.

آسیب هاي اجتماعی به عنوان اعمالی که هنجارهاي جامعه را مورد تعرض قرار می دهند و نظام اجتماعی را تهدید می کنند در هر جامعه اي اهمیت جدي دارند. در این نوشتار با تخیل جامعه شناختی به مهمترین آسیب های اجتماعی شهر پرداخته و مسئولین شهری را متوجه خطر افزایش آسیب های اجتماعی در شهر می کنم.

در نگاه جامعه شناختی به شهر متوجه می شویم که تغییرات اجتماعی- فرهنگی، وضعیت شهرمان را دگرگون کرده است. افزایش سن ازدواج جوانان، ناپایداری ازدواج ها، افزایش آمار طلاق در سال های اولیه زندگی، پایین آمدن سن اعتیاد به مواد مخدر، افزایش آمار سرقت، ولگردی جوانان، پوشش های اجتماعی نامتعارف، هرزه گری آشکار در فضاهای عمومی شهر، نابهنجاری های اخلاقی و مشکلات اجتماعی دیگر نشان از تغییرات اجتماعی گسترده ایست که علیرغم منع قانونی و قبح اخلاقی و اجتماعی روندی افزایشی دارند و شادابی و طراوت حیات اجتماعی شهر را به شدت تهدید می کنند.

بنده به عنوان یک جامعه شناس که کارش آسیب شناسی اجتماعی است، آسیب های اجتماعی فوق را زنگ خطرهایی می دانم که به صدا درآمده تا هوشیاری مسئولین شهری را به خود جلب کند.

افزایش آسیب های اجتماعی در سال های اخیر در شهرستان خلخال یک واقعیت اجتماعی است، فلذا بایستی شرایط اجتماعی زمینه ساز بروز این آسیب ها را شناخت. آسیب شناسی وضعیت موجود نشان می دهد وضعیتی آنومیک در شهرستان خلخال وجود دارد که افراد را به سمت آسیب هاي اجتماعی سوق می دهد.

منظورم از وضعیت آنومیک، شرایط نابسامان اقتصاد شهر و آشفتگی در حوزه های اجتماعی و فرهنگی شهر می باشد. با توجه به تفسیرهای جامعه شناختی در مورد وضعیت آنومیک شهرستان خلخال می توان گفت، زمانی که بین هدف و وسیله رسیدن به آن هدف هماهنگی و تعادل وجود نداشته باشد، افراد به دنبال وسایل نامشروع رسیدن به آن هدف خواهند رفت. برای مثال کار، هدف و دغدغه اصلی جوانان این شهرستان در دهه های اخیر می باشد، ولی امکان رسیدن به این هدف فراهم نیست و این امر سبب شده است جوانان به سمت سرقت، فروش و مصرف مواد مخدر، و در معقول ترین حالت به مهاجرت روی بیاورند. این وضعیت برای شهری که سابقه دیرین فرهنگی دارد، شهری که از اولین مدرسه مدرن در منطقه آذربایجان برخوردار بوده، شهری که بیشترین میزان باسوادی را در سطح کشور به خود اختصاص داده است، شهری که رفتارهای مدنی در آن ریشه ای طولانی و مستمر دارد، بسیار درد آور است.

بنده قصد ندارم شخص خاصی را مسئول معضلات اجتماعی موجود بدانم، از نخبگان دانشگاهی تا مسئولین شهری و شهروندان، همه مسئول نابسامانی های اجتماعی موجود هستیم و باید به عنوان نخبه، مسئول و شهروند متعهد تکالیف خود را به درستی انجام دهیم.

مقولات مخربی چون فقر، بیکاری، محروميت هاي اقتصادي، افزايش افسار گسيخته هزينه معيشت، افزایش آمار مهاجرت و ... شهرمان را تهدید می کند و جوانان را براي تأمين نيازهاي اقتصادي به سمت رابطه اي ناسالم، بزهکاري يا رفتارهای خشونت آمیز سوق می دهد. بیکاری يكي از ريشه هاي مهم نابهنجاری های اجتماعی جوانان شهرمان می باشد که به دنبال خود پیامدهای ناخوشایندی را بر خانواده ها و فرد بیکار تحمیل می کند؛ مشکلاتی از قبیل نداشتن سلامت جسمانی و روانی، فشار روانی و از هم گسیختگی خانواده، نداشتن فرصت های آموزشی، اعتیاد به مواد مخدر، جذب شدن به قهوه خانه ها و مراكز تجمع افراد بزهكار و ... هشدار دهنده هستند و باید براي مهار و کاهش آنها اقدامات اساسی صورت گیرد.

همه آنچه که گفته شد دست به دست هم داده و سیمای شهرمان را از منظر آسیب های اجتماعی دچار آشفتگی کرده است. اما شیوع آسیب های اجتماعی در شهر خلخال با تخریب سکوهای ورزشگاه تختی شدت گرفت. دیر زمانی نبود که لیگ منظم فوتبال در شهرمان برگزار می شد و شور و هیجان خاصی در سکوهای ورزشگاه تختی برقرار بود، این عامل خود به عنوان نیروی اجتماعی مؤثر، نقش مهمی در پر کردن فراغت جوانان و در نتیجه کاهش آسیب های اجتماعی شهری ایفا می کرد. با شروع تخریب سکوهای ورزشگاه و در نتیجه تعطیلی لیگ فوتبال مهم ترین سرگرمی جوانان از بین رفت و این جمعیت به دنبال تأمین نیازهای فراغتی خود به سمت آسیب های اجتماعی کشیده شدند.

سخن آخر اینکه شرایط امروز شهر به‌گونه‌ای است که افراد دچار آسیب می‌شوند و مسئولان و مدیران شهری باید سر و ساماني به وضع اقتصادي شهر بدهند و برنامه هایی برای افزایش نشاط اجتماعی مخصوصاً برای جوانان داشته باشند. باید با تشکیل اتاق فکر و کمیته های تخصصی مختلف، آسیب های اجتماعی موجود در شهر را ریشه یابی کنیم. چرا که اگر به ريشه بنيادي و اوليه اين آسيب هاي اجتماعي به موقع رسيدگي نشود، افزايش جرم و جنايت را در پي دارد که مخرب نظم اجتماعي است.

دکتر محمّد رحیمی ( آسیب شناس اجتماعی )