منطقه خلخال به لحاظ فرهنگي بسيار غني است . مهارت­ها و دانش صنايع دستي سنتي در روستاها بسیار گسترده است. اين مهارت­هاي سنتي نشأت گرفته از تمدنهاي اوليه بشر، با دیرینه هزاران ساله

جاجیم‌بافی خلخال، به عنوان میراث ناملموس در فهرست آثار ملی ایران

مصطفی ملکی گلندوز ، پژوهشگر و مدرس دانشگاه.

چكيده

صنایع دستی به علت داشتن مزایای نظیر کار طلب بودن ، سادگی تکنیک و عدم احتیاج به آموزش فنی وسیع ، تاثیر فوق العاده ای در افزایش سطح اقتصاد، نسبت به سایر فعالیت دیگر برای توسعه و پیشرفت در مناطق روستایی و عشایری دارد . صنایع دستی می تواند منبع در آمد و یا عاملی کار و در آمد به حساب آید . این مهارتها و هنر، به دلیل برخورداری از  شیوه زندگی، رسم و رسوم بومی  و انواع متنوع هنر های سنتی مورد توجه است. استفاده از مهارت های بومی، ارزش افزوده بالایی ایجاد می کند.

صنايع دستي و توليدات بومی دستی خلخال گنجينه­ هاي ميراث فرهنگي منطقه محسوب می شود . و جاجیم بافی از تولیدات صنایع دستی با جایگاه ویژه ای بر خوردار است . عدم نیاز به مواد اولیه گران قیمت و امکان تولید در اغلب جاهای منطقه، از ویژگیهای های این هنر اصیل بومی است . نزدیک به 15 هزار صنعتگر در بخش های مختلف هنر های سنتی در منطقه خلخال مشغول فعالیت هستند. از آنجا که تولیدات صنایع دستی اساسا متکی به منابع داخلی است ، با تقویت کارآفرینی توليد، بازاريابي و فروش ، ترغيب و استمرار سنت­هاي بومی، فرهنگي می توان با سهم صنایع دستی به توسعه تولید اقتصاد ملی کشور رونق بخشید.

کلید واژه : جاجيم بافي ، کار آفرینی، در آمد، خلخال

مقدمه

تمام جوامع از اعصاركهن كه انسان به صورت ابتدايي در غارها زندگي مي كرد تا امروز كه به صورت جوامع مدرن دور هم جمع شده اند.در عصر حاضر، تحت تاثير نيروي مدرن­سازي، اكثر روستائيان جوان و كارا به شهرها روي آورده و جمعيت ضعيف زنان، سالخورد گان، كودكان و از كار افتادگان را در روستاها به حال خود رها كرده­ اند.

چنانكه همه مي­دانيم، زماني كه كشاورزي معيشتي پايه و اساس اقتصاد را شكل مي­داد، چنين صنايع دستي قومي با ارزش كاربردي از ضروريات زندگي بود. هرچند، در عصر صنعتي شدن و مدرنيته به تدريج از اهميت كاربردي بودن آنها كاسته مي­شود و به طور كامل در معرض خطر نابودي قرار مي­گيرند. در حالی که صنایع دستی زبان گویای تاریخ ،فرهنگ ، و هنر اصیل مردم هر منطقه است. صنایع دستی و به تعبیری دقیق تر هنر های صناعی جزءی از فرهنگ ملی کشور و یادگار ارزشمند از گذشتگان و نیاکان و یکی از ریشه دارترین ارزشهای ملی ایران اسلامی است.  توليد صنعتي و سبك زندگي مدرن ،صنايع دستي و هنر هاي صناعي را با چالش هاي عميق و بنيادي مواجه كرده است.صنایع دستی عشق و حاصل تراوش فکر ، روح و ذهن انسان هاای وارسته و فرهیخته است. صنایع دستی چون به انسان فرصت بروز شخصیت و عینیت بخشیدن خلوتگاه درونی اورا می دهد. باعث شکوفایی و گریز از خودبیگانگی انسان می شود.

مجموعه صنایع دستی کشور بالغ بر 250 رشته ، موقیعت خاص جغرافیایی و تنوع آب هوا یی کشور و به تبع آن وجود گونه های مختلف گیاهی سبب گردیده تا ایران از لحاض تامین مواد اولیه مصنوعات دستی نیازچندانی به وارادات مواد اولیه نداشته باشد  . نتایج تحقیقات نشان داد که علی رقم یافته های بسیاری از محققین ،شاخص های دانش و مدیریت ،حمایت های دولت از تولید کنندگان داخلی در زمینه های مختلف تولید،بسته بندی ،طراحی محصول و غیره به ترتیب در الویت اهمیت دارد.هم اکنون کشور هایی که بیشترین سرانه ملی را دارند بیشترین یارانه را به صنایع دستی پرداخت می کنند واین نشان می دهد ما در خلاف جهت دنیا حرکت می کنیم  در آلمان مصوب شده یکصد هزار شغل در بخش صنایع دستی ایجاد شود و در کشوری مثل کانادا تمام بومی های تولید کننده صنایع دستی تحت حمایت قرار دارندو دولت این کشور خرید صنایع دستی آنان را تضمین کرده است تا ضمن حفظ تاریخ این سرزمین ، از مهاجرت آنها جلوگیری نماید. در آسیا باید رقبایی چون هند با 17 میلیون صنعتگر و چین با 40 میلیون  صنعتگر را جدی بگیریم که به خدمت گرفتن تکنولوژی ، صنایع دستی خود را توسعه داده اند. هم اكنون كشور­هاي حوزه جنوب شرقي آسيا (آسه­آن) و كشور­هايي همچون چين، كره شمالي و جنوبي، ژاپن، هندوستان، مكزيك، پرو و كشور­هايي ديگر از اين دست، از چند دهه پيش سرمايه­گذاري­هاي بزرگي را در زمينة جذب گردشگر خارجي با تأكيد بر هنر­هاي سنتي و صنايع دستي محلي و بومي خود آغاز كرده، كه هم اكنون به مرحله بازدهي مثبت و درآمدزايي رسيده­اند. صنایع دستی از حرفه های پر سود و اشتغال زا می باشد . رشته های مختلف صنایع دستی محیط زیست را آلوده نمی کند و با سرمایه اندک، توان ایجاد شغل برای قشر زیادی از جامعه را دارد. توان ایجاد ارزش افزوده بالا,برخورداری ازضریب بسیار مناسب ایجاد اشتغال ,ضریب سرمایه بری پایین و بالاخره سهل الوصول بودن مهارت ,تکنولوژی و مواد اولیه مورد نیاز از جمله فاکتورهایی است که صنایع دستی را به یکی از صنایع مورد توجه برای سرمایه گذاری در کشورهای درحال توسعه بدل کرده است.

شهرستان خلخال يكي از مراكز مهم صنايع دستي استان اردبيل و نيز كشور محسوب مي شود ، مهم ترين صنايع این منطقه، جاجیم بافی است. ثبت« جاجیم‌بافی» خلخال به عنوان میراث ناملموس در فهرست آثار ملی ایران در حال انجام است.

تعریف صنایع دستی

صنایع دستی که می تواند هم حالت کارگاهی و هم حالت خانگی داشته باشد همانند صنایع کوچک قابلیت استقرار در روستا را دارد و بدین نیاز به تکنولوژی پیشرفته متکی به تخصص های بومی و سنتی است و قسمت اعظم مواد اولیه مورد مصرف آن از داخل فابل تهیه و تامین است.افزون بر این،صنایع دستی دارای ویژگیهای هنری و مصرفی به طور توامان بوده و علاوه برداشتن جنبه های مصرفی قوی،بر خوردار از بینش،ذوق،اندیشه و فرهنگ تولید نیز هست ودر مجموع می توان ان را یک هنر-صنعت نامید. چرا که هم ویژگی های یک صنعت را دارا است و هم ضمن بر خورداری از خصوصیات هنری،هنر محض محسوب نمی شود و پشتوانه کارآیی های مصفیش و از انجا که قابلیت تولید و تکار دارد بیشتر جزو گروهای هنر های کاربردی قرار  می گیرد. (تصویر1)

تصویر 1 : فعالیت صنعتگر جاجیم بافی

هدف تحقیق

با عنایت به اهمیت و جایگاه صنایع دستی در روند تولید و اقتصاد منطقه، مطالعه ، تحقیق و در توسعه این محصول و بررسی عوامل موثر بر افزایش توان اقتصادی صنایع دستی منطقه ؛ می تواند در برنامه ریزی صحیح و هدفدار در جهت رسیدن به اقتصاد و رشد منطقه بسیار تاثیر گذار باشد.

روش تحقیق

روش تحقیق در این مقاله میدانی و کتابخانه ای است.و از منابعی چون اساتید اهل فن،تکنیک های مشاهده،مصاحبه،گفتگو،اطلاعات آماری و مقالات همایش ها استفاده شده است.

ميراث تاريخي فرهنگي ، صنايع دستي منطقه خلخال

منطقه خلخال به لحاظ فرهنگي بسيار غني است . مهارت­ها و دانش صنايع دستي سنتي در روستاها بسیار گسترده است. اين مهارت­هاي سنتي نشأت گرفته از تمدنهاي اوليه بشر، هزاران سال تاريخ را پشت سر گذاشته و از درون عصر شكار و مالكيت جمعي دوران آغازين كشاورزي عبور كرده­ اند. هنر های سنتي خلخال چندین رشته اصلي دارد. که شامل: بافت های داری، رنگ رزی سنتی، سنگ ،چوب، فلز و به دها فرم مختلف در گذشته از جمله نخ­ريسي، گليم بافي، مسند، نمد، مفرش ،زیور آلات سنتی، چاروق، قفل سازی،گچ بری سنتی، ورشو سازی، جول اسب، خورجين­دوزي، جاجيم بافي، شال بافي، پالاز ، جوراب بافي،گيوه بافي، سنگ تراشي، سفالگري، مصنوعات چرمي، دواتگري، چلنگري، رنك رزي سنتي، لباس هاي سنتي، ساز هاي سنتي و اشياي ساخته شده از چوب(منبت ،معرق،مشبك،خراطي،گره چيني،درودگري سنتي)  فعالیت داشتند.

از اين ميان 6 رشته  منسوخ شده است.و 5 رشته نیز در حال منسوخ شدن می باشد. طبق مطالعاتی مردم شناسی مارسل بازن و کریستیان برمبرزه از جنوب منطقه آذر بایجان داشتند.به اهمیت فعالیت های صنایع دستی(جاجیم،پلاز،شال،گلیم،فرش،نخ ریسی) اشاره و در حقیقت بافندگی به عنوان یک پیشه بومی که از اهمیت بیشتری برخوردار بوده است. حدود 10هزار نفر صنعتگر در روستا و 5 هزار نفر در شهرها به فعالیت هنر های سنتی مشغولند،كه اكثرا در كار گاه هاي خانگي محصولات بومی  تولید می کنند. مرجع و حرفه آنها از دانش محلي است.كه از نسل هاي گذشته به آنها رسیده است و خود هنرمندان روستا ها بدنه اصلي  هستند . اين مهارت­ها را نسل بعد نسل منتقل کرده اند. جاجیم بافی یکی از صنعت های بومی و سنتی در منطقه خلخال  می باشد  که سوابق  دیرینه و کهنی دارد و نوعی صنعت دستی از بافت های داری محسوب می شود. صنعتگران این منطقه، مهارت­هاي استاندارد جالبي را توسعه داده و با تخيل حيرت­انگيز و خلاقيت خود، آثار ديگري خلق كرده و غم و شادي خود را به واسطه آنها بيان میکردند .

جاجیم بافی در منطقه خلخال نوعی فعالیت فصلی محسوب می شد، که برای تکمیل سایر فعالیت های تولیدی در روستا انجام می گیرد . بدین ترتیب بافندگان  روستایی « شال» را فقط در زمستان یعنی فصلی که فشار فعالیت های کشاورزی،چوپانی کم تر است می بافند . در روستاها و آبادي هاي ‌بخش خورش‌ رستم به علت تعداد بافندگان و مرغوبيت و ظرافت‌ نوع جاجيم شهرت بيش تري ‌دارد. به‌ همين سبب دفاتر يا مراکز اجراي پروژه‌هاي جاجيم بافي در اين‌ بخش در ‌روستاهاي گيوي زاويه‌، نيمهيل، نساز، برندق، جعفرآباد، سجهرود و چنارليق قرار دارند و هر ‌کدام از اين‌ دفاتر تعداد زيادي از جاجيم بافان آبادي هاي اطراف را از طريق‌ توزيع‌ مواد اوليه و ‌جمع آوري جاجيم هاي بافته شده تحت پوشش‌ قرار داده‌اند.(امروزه این صنعت در حال منسوخ شدن است) به اين‌ ترتيب که‌ جاجيم بافان مواد ‌اوليه مرغوب و ارزان قيمت را به ط‌ور اماني تحويل‌ گرفته و جاجيم بافته شده را به‌ دفتر پروژه‌ ‌تحويل‌ مي دهند ميزان دستمزد پرداختي پس‌ از ارزيابي محصول با توجه‌ به‌ مرغوبيت بافت‌ و ‌ترکيب رنگ‌ تعيين و پرداخت‌ مي شود. اطلاق نام «پیشه» به این فعالیت بدین علت است که این بافندگان سفارش قبول کرده و قسمت اعظم محصولات خود را به فروش می رسانند. و این امر به خصوص در قسمت شمال غربی منطقه چشم گیر تر است.

از فعالیتهای دیگر زنان روستايي منطقه خلخال ،خلاقيت و نو آوري حيرت­ آور بر روي لباس­های سنتی است به همين دليل لباس­دوزي سنتي، عملكرد ويژه­ اي به عنوان نماد سنتي ، فرهنگي و بومی دارد. اين لباس­هاي سنتي براي روستاییان به «حماسه بومی مذهبي» مبدل شده­ و از پارچه های نقوش دار، طرح هاي سنتي كه از قديمي­ترين سمبل­هاي فرهنگي ايران باستان هستند، استفاده می کنند. اين منبع گرانبها و پايه بسيار خوبي براي توسعه توليدات و فعاليت­هاي گردشگري در منطقه است.

جاجیم بافی

ما مي­توانيم از تكامل تدريجي چند نمونه از صنايع دستي منطقه خلخال الهام بگيريم .مانند جاجیم بافی و شال بافی[1] است . مي توان گفت جاجيم بافي در عين ظرافت و زيبايي و دقتي که مي بايست صرف بافتن آن گردد سنتي ترين روش بافندگي را مجسم مي سازد و ابزار مورد نياز آن ساده ترين وسايل مي باشد. مهم ترين عامل در امر بافت انرژي بازوان زن بافنده است. بافت جاجيم پس از تهيه نخ مورد نياز در رنگ هاي مختلف يا چله کشي شروع مي شود واغلب تمام مراحل بافت مخصوصا چله کشي آن در فضاي باز و شبيه به چله دواني قالي هاي فارسي بافت، صورت مي گيرد. به اين ترتيب در محوطه هاي به طول تقريبي ده تا بيست متر به وسيله تعداد چهار ميخ چوبي روي زمين ايجاد مي شود و گلوله هاي رنگي نخ توسط شخص چله کشي به دور اين ميخ هاي چوبي گردانده مي شود. با گردش مداوم شخص چله کشي به دور اين چهار ضلعي و تغيير دادن گلوله هاي رنگي نخ پشمي ، طراحي (رنگ نقوش) جاجيم نيز شکل مي گيرد. پس از پايان چله کشي چله را روي زمين دراز مي کنند به اين نحو که با دو عدد ميخ چوبي يا فلزي بزرگ عرض چله را در يک طرف محکم نموده و انتهاي چله را که به صورت يک گلوله بزرگ پيچيده شده در انتها محکم مي نمايند و ضمنا با گذاشتن يک سه پايه چوبي نسبتا بزرگ جوکي را که بر روي چله سوار است از بالاي سه پايه آويزان مي کنند به اين ترتيب چله بر روي زمين آماده بافت بوده و جاجيم بافي آغاز مي گردد. (تصویر 1)

تصویر 1 : دستگاه بافندگی جاجیم افقی تک نورد ( منبع نگارنده)

ابزار جاجیم بافی و اصطلاحات در منطقه خلخال عبارتند از:

سه پایه متحرک 2- طناب برای آویختن3- میخ چوبی 4- تیغه چوبی 5- تکه چوبی که نورد روی ان سوار است 6- ترکه چوبی برای باز نگهداشتن دو لایه تار 7- تکه چوب آزادبه عنوان ماکوک8- میخ چوبی 9-تیغه جدا کننده دو لایه تار 10-چوب ثابت کننده عرض لایه تار 11- استوانه چوبی نازک  هستند . نامهای محلی ابزار جاجیم بافی مانند : دال آغاجی، چک آغاجی، قلنج، اقیش آغاجی، کوجو آغاجی، سرند، چاتما، سه میخ، طناب دارکشی و چوب های گلچین.

از آن جا که در داخل منازل روستايي فضايي به طول پانزده متر کمتر پيدا مي شود اغلب جاجيم را در معابر(کوچه و ميدان ده) مستقر مي کنند و اين عمل را اصطلاحا (دراز کردن جاجيم) مي گويند و هر وقت که مشغول کار نيستند چله و سه پايه را جمع کرده وموقع کار مجددا و به سادگي آن را دراز مي کنند. مهارت­هاي ساخت تغيير چنداني نكرده است اما عملكرد بافته هاي داري در طول تاريخ به طور پيوسته در واكنش به نياز مردم هر دوره تغيير يافته است. تكامل تدريجي بافته ها ي اين مسئله را آگاه مي­كند كه اشيايي كه در عصر اقتصاد كشاورزي در زندگي روزمره كاربرد داشتند، در عصر اقتصاد بازرگاني هم مي­توانند استمرار پيدا كنند به شرط آن كه ارزش و "زندگي جديد" خود را از طريق تطبيق با نيازهاي جامعه پيدا كنند. كاربرد و ارزش صنايع دستي منطقه خلخال چنان كه با نياز بازارهاي جهاني براي توليدات زيبا و اقتصادي مطابقت يابد، تغيير خواهد كرد. در گذشته جاجيم مناسب ترين چيزي بود که مردم منطقه روي کرسي مي انداختند که در اين ميان جاجيم چيچکلمه‎[2]‎ با ترکيبي از رنگ هاي متنوع و نقوش لوزي داخل الوان راه راه آن در ده و شهر از همه مشهور بود با متروک شدن کرسي زغالي بافت و مصرف جاجيم در شهرها و حتي در‎ ‎شهرستان هاي دور و نزديک نيز به فراموشي مي رفت ولي روستاييان طبق عادت قديمي مناسب ترين روانداز کرسي زمستاني را رها نساخته اند و بانوان کهنسال در روستاها همچنان جاجيم خودشان را در زمستان و تابستان در فضاي باز اطراف خانه و ميدان ده و يا هر مکاني که امکان داشته باشد دراز مي کنند و سه پايه مخصوص آن را بر پا مي دارند و جاجيم مي بافند. (تصویر 1)

تصویر 2 : نمونه جاجیم بافته شده در روستای نمهیل خلخال

اهمیت توجه  به جاجیم بافی در منطقه خلخال

آموزش مهارت­هاي محلي و تجربه زندگي بومي

روستائيان محلي منطقه خلخال كه ميزبان گردشگران هستند. به خصوص زنان و سالخوردگان كه آنها را در خانه­ هايشان مي­پذيرند، بهترين موقعيت براي آموزش مهارت­هاي سنتي به گردشگران و سهيم شدن در فرهنگ يكديگر را دارند. بعضي از گردشگران به واسطه همين مشاركت در فعاليت­هايي از اين نوع به تدريج به كارشناساني در زمينه آداب و رسوم و مهارت­هاي محلي بدل میشود .

استفاده از سرمایه ناچیز برای تولیدات انبوه جاجیم

امروزه مشکل سرمایه گذاری در کشور های کمتر توسعه یافته از جمله ایران به هیچکس پوشیده نیست و همگان می دانند تنها راه حل نجات کشور های  کمتر توسعه یافته، تولید است و تولید هم نیا زمند سرمایه گذاری است. حال با توجه به این که کشور ما دارای سرمایه کافی برای سرمایه گذاری نیست و از طرفی جذب سرمایه خارجی در ایران به دلیل شرایط سیاسی اقتصادی  تا حد زیادی با مشکل روبه رو است چه بهتر که سرمایه گذاری رادر تولیدات زود بازده و کم سرمایه صنعتی کاربر[3] استفاده کرد، از طرف دیگر سرمایه هایی که در صنایع دستی به کار می افتند، راهی برای ورود به صنایع دیگر ندارند، بنابراین بهتر است که از این قبیل منابع برای تولیدات صنایع دستی استفاده، تا باعث افزایش سرمایه در کشور شود. با انجام تولید صنایع دستی در منطقه خلخال علاوه بر افزایش سرمایه گذاری ، سطح تولید نیز افزوده و به تبع آن بر میزان اشتغال و درآمد منطقه افزوده خواهد شد. ارزش دلاري صادرات توليدات صنايع‌دستي معادل 10 ميليون و 612 هزار دلار محاسبه شده است [18 ].

از سوی دیگر در فعالیتهای دستی نیازی به سرمایه ثابت نیست زیرا با هزینه اندک و زمان کوتاه و سایل لازم فراهم می شود. در این بخش چرخش سرمایه در گردش نیز زیاد است و احتیاح به سرمایه گذاری کلان  و زیر بنایی هم نخواهد بود. همچنین قابلیت انعطاف پذیری صنایع دستی در مقابل تغییرات سلیقه و مد زیاد است و این کار با هزینه ای کم و بسرعت انجام می گیرد.

کم هزینه بودن آموزش  و مهارت نیروی کار در تولید جاجیم

منطقه خلخال به دلیل داشتن سرمایه نیروی انسانی جوان و قوی می تواند، در بخش نیروی کار و با سرمایه بسیار ناچیز، به یک فرد ماهر و با تجربه تبدیل شود. صنعتگران و کارگران بعد از مدتی به فنون و تکنیک کار آشنا خواهد شد و تخصص لازم را در کار خود کسب می کند. در این روشها انتقال دانش و مهارت به صورت استاد شاگردی است [ 6]. در نتیجه گسترش این گونه نیروها به افزایش سطح مهارت و تخصص  منطقه وکشور کمک می کند.

ایجاد روحیه هنری و کار آفرینی در تولید جاجیم

از جهتی دیگر درک مسائل هنری و آشنایی با روحیه کارآفرینی برای صنعتگری که در بخش صنایع دستی کار می کند بیشتر از فردی است که در بخش کشاورزی فعالیت می کند و با نظام صنعتی و تولیدی نزدیکی بیشتری دارد. بنابراین رواج آنها در روستاهای منطقه خلخال به نشر افکار کارآفرینی کمک نموده و آمادگی منطقه را برای قبول ایده های نو و جدید را افزایش می دهد، از لحاظ نیروی مدیریت نیز می تواند بطور محدودی  موثر واقع شود. بدیهی است که مدیریت صنعتی حتی به نحوی که در سایر صنایع کوچک دیگر ملاحظه می گردد ،در صنایع دستی نیست و همین امر از امتیازات صنایع دستی محسوب می شود که می تواند در روستاها و خانواد ه های کشاورزی شهرستان خلخال توسعه یابد. ولی آشنایی ابتدایی صنعتگر به بازار ، نحوه تامین مواد اولیه ، فروش محصولات، برنامه تولید و استفاده کامل از وقت در حکم الفبای مدیریت صنعتی است و اگر برنامه صحیح و دقیقی در کار باشد و با وسائل ممکن پرورش صنعتگران مورد توجه قرار گیرد می توان از میان آنها افرادی باهوش و کاردان را برای قبول مسولیت های مهمتر برای اداره کارگاههای وسیع تر آماده گردد.

متنوع بودن جاجیم خلخال

با تولد؛ بشر خلق شده‌اند و در سير تکامل انسان هويت واقعي خود را به دست آورده‌اند. صنايع دستي به عنوان يکي از بادوام‌ترين دست‌ساخته‌هاي بشر ديروز و امروز هميشه نقش والاي خود را در حفظ و تداوم فرهنگ بشر ايفا کرده و امروز بدون وجود صنايع دستي، بازسازي فرهنگ و هويت ملي و باورهاي ديني بسياري از اقوام و مردمان گذشته سخت و ناممکن است. در هر نقطه ای از منطقه خلخال كه پا بگذاریم، نشانه هایی از فرهنگ و هنر اصیل ایرانی را می توان دید. هنرهایی كه سرشت و ذوق پاك و زیبای انسانهای این منطقه خلق می كند، است در خلخال و اکثر نقاط آبادیها صنعتگران به یک نوع هنر و مهارت محلی که دارای اصالت و مشخصات ویژه ای هستند، آشنایی دارند .به عنوان مثال :  نقش های جاجیم در مناطق روستایی خلخال عبارتند: نق جولما ، نقش سیرقا، نقش گچی دیرناقی، نقش احرامی، نقش اوزیگ قاشی،  نقش پیچاق، اوجو، نقش همیان، نقش ساده تخته ای، نقش بلی بوقما و نقش بادامین می باشد. طرح این محصولات که انباشته ای از عادات و سنن گذشته و بازگو کننده هزاران شکل طبیعی کهنسال از یاد رفته هستند. هر کدام در نوع خود زیبا،جالب و دارای دوستدارانی در خور این هنر هستند.هر یک از این محصولات دارای اسلوب و اصالت خاصی هستند . به طریقی چشم و دل هنر دوست اهل ذوق را سیراب می کنند و به او لذت می بخشد.

افزایش سطح رفاه عمومی

افزایش تولیدات صنایع دستی در منطقه خلخال اثرات دیگری نیز دارد که بسیار درخور توجه خواهد است. با افزایش تولید ،درآمد صنعتگران و تولید کنندگان اهالی روستا ها بیشتر نیز می شود. و به تبع آن سطح رفاه زندگی محل سکونت هم افزایش می یابد و این سبب می شود، سایر بخش های اقتصادی منطقه هم دارای رونق بهتری شوند .چرا که درآمد های اضافی افراد منطقه و روستاییان صرف خرید و مصرف کالاهای تولیدی سایر بخش های اقتصادی می شود و این باعث افزایش رفاه کل کشور خواهد شد.

بحث و نتايج

اصولأ وضعيت صنايع دستي در تمامي كشور­هاي با پيشينه كهن فرهنگ و تمدن، نابساماني­هاي مخصوص به خود را دارد. هر كشور به نوعي با مسايل محيط و اطراف خود كنار آمده و در صدد بر آمده تا بر مشكلات فايق آيد. اما صنعتگران منطقه خلخال يكي از چالش­هاي دشواري را پيش رو دارند، چگونگي حفظ و انتقال هنرها و مهارت­هاي سنتي افراد صنعتگر به آيندگان است. در حقيقت، تغيير و تحول مدام ويژگي اصلي فرهنگ بومی روستاییان منطقه است.

بر پايي جوي تاثیر گذار براي توليد، فروش و تقسيم سودهاي حاصل از صنايع دستي به همراه توسعه بازارها و جلب اطمينان از توزيع عادلانه سود ميان توليدكنندگان و فروشندگان.

تهيه يك بسته­ بندي حمايتي كه شامل سياست، ارقام مالي و آموزش باشد.

2- با استفاده از اصول توسعه صنايع دستي در منطقه به عنوان يك راهكار تازه در جهت كاهش فقر، محافظت فرهنگي و توسعه روستايي، مي­توانيم پروژه­هاي ديگر توسعه­اي را براي روستاهاي فقير و دور افتاده­اي كه شرايط مناسب فعاليت­هاي توسعه گردشگری ندارند، مهيا كنيم و بدين طريق استانداردهاي زندگي روستائيان بومي منطقه را افزايش داده و به توسعه پايدار و منسجم زيست محيطي، فرهنگي، اقتصادي و اجتماعي روستاهاي خلخال را سرعت ببخشيم.

معرفي عميق­تر ، پرمعنا و ارزش توليدات سنتي صنايع دستي بومی به گردشگران سایر مناطق کشور و تشويق به گفتمان فرهنگي بين افراد محلي با سایر  فرهنگ و شهر های کشور.

توسعه صنايع دستي بومی براي صنعت گردشگری بايد بر پايه برنامه بلند مدت به منظور حفاظت از ميراث زنده فرهنگی تنظيم شود به خصوص در مورد آن دسته از هنر های منطقه كه در حال منسوخ شدن هستند.

تقویت و تشویق هنر مندان منطقه برای تولید  محصولات با كيفيت بالا با شرط قيمت منطقي به بازار سوغات­هاي  گردشگری.

5-   ايجاد مكانيسم­هايي براي محافظت، كاربرد، تحقيق، طراحي، مديريت و توزيع صنايع دستي بومی و هدایا و سوغات­هاي گردشگری.

6- ورود محصولات و آثار هنرهاي سنتي و صنايع دستي به سبد زندگي مردم منطقه و سایر مناطق کشور.

7-  برگزاري  مسابقه طراحي صنايع دستي و رويدادهای هنری به عنوان سكوي نمايش توليدات صنايع دستي و منابع غني گردشگري در منطقه عمل مي كند..

ما اميدواريم كه مردم منطقه خلخال بدين وسيله به فرهنگ سنتي كه مي­تواند از نو زنده شود عشق بورزيم، صنعتگران بومي را مورد احترام قرار دهيم و سربلندي و غرور فرهنگ قومي منطقه را دوباره بسازيم.  امید است دولت جدید با ازم جدی به یاری و مدد هنرمندان منطقه خلخال ،تحقق ببخشد.

منابع و مآخذ:

1_ پارساپژوه ، داود.1379 ، تكنولوژي چوب ، انتشارات دانشگاه تهران ، تهران.

3-رحماني ،اشكان.1378. تجلي باورها و اعتقادات در دست بافته هاي عشايري ايران .

4-رحمتي ، سيد محمد حسين.1387. سهم طراحي در كيفيت و رونق صنايع دستي

5- روشن ،علی .قاسمی ساسان . 1385اولين كنفرانس اقتصاد شهري قزوين.

6-غفرانی،محمد.1390،آسیب شناسی آموزش رشته صنایع چوب مبلمان در دانشگاهای ایران.چهارمین کنفرانس بین الملی تجارت جهانی مبلمان(دکو)1390،تهران.

7-عباس زاده، عبدالرضا.1387.  سير تاريخي شكل گسري صنايع دستي در ايران و اهميت آن در انسجام و فرهنگ و تمدن ايراني

8-قجريان ،اميد. 1387. راهكارهاي توسعه صنايع دستي ايران.

9_ هوشيار ، مهران1387. تأثير تكنولوژي بر هويت هنرهاي سنتي.

10 بازن ،مارسل. کریستیان برمبرزه.1365. "گیلان و آذر بایجان شرقی". ترجمه مظفر امین فرشچیان ،انتشارات توس،چاپ حیدری.

11-مجله صنایع دستی ایران،،شماره 46،1382،صفحه 32.

12-مجله صنایع دستی ایران،شماره44،1381،صفحه 28.

13-وهابي ، عباسقلي.1387. صنايع دستي اسيب ها و نو آوريها.

14-وولف ،هانس . 1385،صنايع دستي كهن ايران ، ترجمه سيروس ابراهيم زاده ،ناشر شركت انتشارات علمي و فرهنگي ، تهران.

15-ياوري،حسين .1383،آشنايي با هنر هاي سنتي،تهران.

16- مصاحبه حضوری با هنرمندان وصنعتگران و  دروردگران سنتی.

17-مرکز آمار ایران.

18-اداره میراث فرهنگی ،صنایع دستی و گردشگری شهرستان خلخال

19-. Shengming Yang, Director General ”,2005 “The Successful Use of Handicrafts in Guizhou Province for Poverty Alleviation. Guizhou Provincial Tourism Administration, China

[1] -شال  نوعی پارچه زمخت ویک رنگ می باشد که مانند تور یک در میان بافته می شود.

[2] . CHICHAK‎‎LAMEH

[3] - صنایعی که از عامل نیروی کار در تولید، بیشتر از عامل سرمایه استفاده می کنند.

مصطفی ملکی گلندوز

E-mail: آدرس ایمیل جهت جلوگیری از رباتهای هرزنامه محافظت شده اند، جهت مشاهده آنها شما نیاز به فعال ساختن جاوا اسکریپت دارید