منبر مشكول یکی از منحصربه فردترين شاهکار های هنر های چوبي ايران، بلكه جهان اسلام است كه قسمت هاي اعظم آن تا به امروز از گزند حوادث سالم باقي مانده است

نویسنده : مهندس مصطفی ملکی گلندوز

منبر نهصد ساله مشکول شهرستان کوثر ، سند تاریخی هنر های چوبی جهان اسلام

چکیده :

منابرچوبی يكي از مهمترين آثار دوران اسلامي در ايران است كه خلاقيت­ها، نوآوري­ها و زيبايي­هاي هنر کار با چوب را به نمايش مي­گذارد. صنعتگران مسلمان در تمامي زمينه­ ها تلاش مي­كردند تا با تاسي از رهنمودها و شيوه­ي زندگي پيامبر اكرم ( ص ) به آفرينش آثار دست يازند.همچنان كه خانه­ ي پيامبر سرمشق و الگوي معماران در ساخت مساجد گرديد . تلفیق توانایی آنها با خلاقیت های بصری نظیر تعادل،تناسب،توازن وتقارن، منجر به خلق برخی شاهکار های هنری شده است که یکی از آنها منبر مشکول می باشد.

منبر مشكول یکی از منحصربه فردترين شاهکار های هنر های چوبي ايران، بلكه جهان اسلام است كه قسمت هاي اعظم آن تا به امروز از گزند حوادث سالم باقي مانده است.این  منبر سند تاریخی هنر های چوبی جهان اسلام می باشد و به دوره میانی اسلام بر میگردد. در چهارچوب اصلي گره چینی ، شباک کاری  و در پايه هاي منبر با خط كوفي ساده ، تزئيني و مشجری نوشته هايي از آيات قرآني و اطلاعاتي در رابطه با نام سازنده، كاتب، حامي، تاريخ ساخت و قطعه شعري فارسي به خط كوفي  نقر شده است.

تاریخ ساخت این منبر به سال 541 قمری برمیگردد.اين منبر كه هم اكنون در مسجد روستاي مشكول نگهداري مي­شود؛ در وضعيت فعلي به طول 184 سانتي متر، عرض 110 سانتي متر و ارتفاع 226 سانتي متر مي­باشد و داراي تزئينات هندسي و گياهي و كتيبه­ هاي خط كوفي است.

منبر مشكول در زمره منبرهاي داراي درب ورودي با چهار پله و مسندگاه مي­باشد. در ساخت اين منبر، هيچ­گونه اتصالات فلزي به كار گرفته نشده و تمامي قطعات آن با تكنيك فاق و زبانه و به صورت قاب با اتصال کنجشکاف با يكديگر بدون چسب چفت و بست شده­ اند. با بررسي هاي انجام شده منبر مشكول بصورت تقريبي از 510 قطعه چوب ساخته شده كه در حال حاضر 265 قطعه از آن موجود است. طويل ترين قطعه مربوط به چهارچوب منبر با طول 226 سانتي متر و كوتاه­ترين قطعه نيز از تزئينات کنده­كاري شده با طول 6 سانتي متر مي­باشد. مطالعات و شناسایی و تشخیص چوب های منبر که از بخش های مهم مطالعات منبر بود که نویسنده شخصا انجام داده است، به صورت ماکروسکوپی (چشم مسلح) امکان پذیر نشد . دلیل این امر وجود لایه حفاظتی که هر ساله به منظور نگهداری از آن روغن گیاهی( گردو) بر روی چوبها زده شده بود و این ماده روغنی تا حفره سلولی نفوذ کرده  و چوبها تغییر رنگ داده و تیمار شده بودند.لذا از کلیه مشخصات میکروسکوپیک نمونه ها مطابق با خصوصیات میکروسکوپیک پهن برگان مطابق با روش کمیته آیو-وآ،( IAWA Committee, 1989) تشریح شدند.  تشریح چوبها با تبعيت از ليست ویژگيهای ميکروسکوپی برای شناسایی حتی الامکان انجام شد و سپس از طریق مقایسه با ليست چوبهای (1998 Iawa, (چوب پهن برگان تشریح ، شناسایی و تکميل شدند. چوب گردو و راش در ساخت منبر استفاده شده است. برای مرمت منبر از چوب محلی تبریزی نیز استفاده شده است.

پیشینه تاریخی منابر اسلامی موجود نشان می دهد؛ منبر مشکول به لحاظ قدمت نسبتا زیاد ، ارزش هنری و فنی که دارد ،از اهمیت فوق العاده ای برخوردار است.اين اثر با طرح­هاي بديع، نقوش متنوع، گره چینی دقيق و كتيبه­ هاي کنده کاری و با تزئینات انواع خط کوفی بي­نظير اطلاعات ذي­قيمتي از هنر­هاي چوبي و اعتقادات مذهبي از دوران خود در اختيار ما قرار مي­دهد. اصل تقارن بارزترین ویژگی  هندسی منبر مشكول مي­باشد كه به بهترين نحو ممكن رعايت گرديده است. صنعتگر و سازنده­ي منبر با آگاهی ازعلم و خواص چوبها، آن را با اتصالات و تركيب قطعات متعددي (گره چینی،کنده کاری) ساخته است تا گذشته از زيبايي بصري منبر، از نفوذ و انتقال رطوبت وگرما از قطعه­­­ اي به قطعه­ ي ديگر جلوگيري به عمل آورد و همين امر دوام و پايداري منبر را در مقابل عوامل مخرب محيطي به طرز شگفت­ انگيزي افزايش داده است. در يكي ازكتيبه­ هاي منبر كه متاسفانه بخشی از آن بين رفته به نام حامي و سفارش دهنده­ ي منبر برمي­خوريم : " ابرهيم شاه دو جهان " . با استناد به اين كتيبه مي­توان گفت شخص ابرهيم با لقب شاه دو جهان به احتمال زياد بر منطقه­ ي وسيعي حكمفرمايي مي­كرده و محل حكومت وي نيز مي­بايست، شهر اسم و رسم داري بوده باشد. شايد اين كتيبه، به بازسازي و تصحيح بخشي از سلسله حكومتي سلجوقيان در منطقه كمك شاياني نمايد .این منبر به احتمال زیاد جهت اهداء به يك مسجد معروف ساخته  شده و از مسير جاده ارتباطي ابريشم به بخش فيروزآباد منتقل شده و بنا به دلايلي نامعلوم و به صورت اتفاقي در مسجد روستاي مشكول ماندگار شده است .

مجموعه این عوامل فوق که در این مقاله به آنها اشاره ای شد؛ این منبر را از لحاظ طراحی، کتابت،اجرا ، انتخاب مواد اولیه مرغوب و سابقه تاریخی نسبتا زیاد ، در مقام شاهكار هنرهاي چوبي جهان اسلام قرار مي­دهد. لذا شایسته است این اثر ارزشمند در زمینه های مرمت ، معرفی و نگهداری مورد توجه قرار گیرد . تا حالا حمایت جدی از مسولین دیده نشده است. با الگوی برداری مناسب از آن در جهت ارتقاء ،ترویج واشاعه هنر های چوبی برای هنر دوستان و علاقمندان مفید واقع شود. مطالعه و تحقیق این اثر فاخر نزدیک به شش سال به طول انجامیده است . کتاب این اثر ارزشمند به كوشش مهندس مصطفی ملکی گلندوز چاپ شده است.

مصطفی ملکی گلندوز –مدرس دانشگاه، کارشناس ارشد مهندسی صنایع چوب

E – mail :    آدرس ایمیل جهت جلوگیری از رباتهای هرزنامه محافظت شده اند، جهت مشاهده آنها شما نیاز به فعال ساختن جاوا اسکریپت دارید

-------------------------------------------------------------------------------------------------

پانویس مدیریت سایت : مطمئنا اکثر ما در خصوص منبر معروف مشکول شنیده بودیم ولی توضیحات جناب آقای مهندس ملکی در خصوص شناختن این اثر تاریخی منطقه بسیار جالب و قابل استفاده بود . بنده به شخصه از زحمات ایشان در جهت معرفی یکی از آثار تاریخی منطقه بینهایت ممنون و سپاسگزارم